сургуулийн төгсөх ангийн сурагч Нараа гэдэг охинд цэргийн гэх нэгэн залуугаас үргэлж захидал ирдэг болжээ. Захидлыг ямагт сургуулийн жижүүр дээр авчрах бөгөөд хаяглаж, марк нааснаас үзвэл яах аргагүй захиа байжээ. Хамгийн хачин нь буцах хаяггүй байсан гэдэг билээ. Тэр үед цаг тийм ч таатай байгаагүй болохоор цэргийн анги нууц байх ёстой юм байлгүй гээд эхэндээ тоогоогүй гэдэг. Анхны захиа ийн иржээ. Нэгэн завсарлагаанаар жижүүр ангийн сурагч “Чамайг үүдний жижүүр дээр дуудаж байна” гэжээ. Яваад очвол нэгэн захиа өгөөд “Ширээн дээр орхиод явсан байна лээ” гэжээ. Хаанаас, хэнээс ирээ вэ гээд хаягийг нь харвал цэнхэр бэхээр байлдагч гээд гарын үсгээ гаргахын аргагүй таталсан байж. Нэгэнт л захиа авсан болохоор ангийнхнаасаа нууж уншаад бүр мэл гайхаж, цэл хөхөрчээ. Сүүлдээ бүр ихэд айсан байна. Захианд иймэрхүү утгаар бичсэн байжээ. “Сайн уу Нараа? Хичээл ном нь сайн биз дээ? Үеийнхэнтэйгээ үймж шуугиад л явна уу? Чамайг анх харсан тэр өдрөөс хойш өдрийн бодол, шөнийн зүүд болсон ч уулзаж ярилцах боломжгүйгээс ийнхүү захиа бичихэд хүрснийг минь болгооно биз ээ. Би хариу бичих боломжгүй “өөр” газраас бичиж байна. Захидлыг маань чи л уншиж байвал болох нь тэр. Би чамтай бараг цаг ямагт хамт байдаг гэхэд болно. Тэгэхдээ чамтай ганц, хоёр үг солих даанч боломжгүй юм даа. Тэгээд ч зөвхөн энэхүү захидлаараа л харилцаж явахаас даа. Чи хариу бичих гээд хэрэггүй ээ. Чи энэ жил аравдугаар ангиа төгсөнө шүү дээ. Сургуулиа төгсөөд мэдээж конкурсдэх биз. Эмч л болно гэдэг биз дээ? Эмч ч сайхан мэргэжил шүү. Чамд яг таарна. Шалгалтдаа сайн бэлдээрэй. Чи чадна аа. Би сайн мэдэж байна. Тэр үед чамтай цаг ямагт хамт байна аа. Одоо юу байхав дээ. Нэг л мэдэхэд он гарчих юм чинь. Хавар болно. Хонхны баяр, тэгээд хүүхдийн сүүлчийн баяр болоод л төгсчихнө шүү дээ. Чамайг үргэлж харж явдаг даа. Чамдаа хайртай шүү. Гэхдээ энэ талаар хожим ярья даа” гэх зэргээр бичжээ.
“Чи сайн бодох хэрэгтэй. Цэцэрлэг, сургуульд хамт байсан юм уу гэр ойролцоо нэгэн байж бас болох шүү дээ. Тэгээд чөлөөтэй бичиж болох цаг ирэхээр нэр устайгаа бичих байлгүй. Зарим цэргийн анги нууц байдаг юм гэнэ лээ” гэх зэргээр цэцэрхжээ. Түүнээс хойш захидлыг ямагт хоёулаа уншдаг болсон байна. Захидлууд энгийн агаад товчхон бас тодорхой ажээ. Гурав дахь захианд ийн бичжээ. “Бас л завгүй байсаар удчихлаа. Уучилна биз. Гэхдээ миний хувьд чамтайгаа үргэлж хамт байдаг болохоор санаа зовох зүйл үгүй. Цагаан сар хаяанд ирлээ. Хэдийгээр хорьдог ч гэсэн хоёулаа болно оо. Чи л хаана явна, би тэнд байна аа” гэж ирээд л бичсэн байна. Болор хоёул ярилцаад Нараагийн ээжид хэлэх эсэх талаар ярилцжээ. Тэр үнэндээ хамгийн зөв шийд байсан байж мэдэх юм. Насанд хүрсэн хүн, тэгээд ч ээж нь болохоор нэг шийд гаргах байсныг үгүйсгэх аргагүй л дээ. Тэгээд тэд хэсэг тээнэгэлзээд адаг сүүлд нь хэрэггүй гэж үзсэн нь алдаа болсон байж ч болох юм. Одоохондоо ямар нэг аюултай юм байх биш жаал харзнах хэрэгтэй гэцгээжээ. Захидлуудыг юу ч гэсэн хадгалж байхаар шийджээ. Ингээд хичээлдээ явж байтал Мартын наймнаар захиа ирэх нь тэр. “Чамдаа эмэгтэйчүүдийн баярын мэнд хүргэе. Би ч амьдралдаа анх удаа эмэгтэй хүнд эмэгтэйчүүдийн баярын мэнд хүргэсэн захиа бичиж байна. Урьд нь ийм захиа огт бичиж байгаагүй юм шүү. Бусадтай адил бэлэг сэлт өгөх боломжгүй ч захиагаараа сэтгэлээ илчилье. Миний байгаа газрыг та нар ёстой төсөөлөхгүй дээ. Чамдаа хайртай шүү. Оддын чанадаас...” гэж ирээд л бичжээ. Захидал бүр гайхаш төрүүлж орхив. “Оддын чанадаас...” гэж юу гэсэн үг вэ гэдэг асуудал гараад иржээ. Тэгээд ч тайлбарлах боломж байсангүй.
Янз бүрээр оролдсон авч орхихоос яах билээ. Захиагаа хадгалсаар байлаа. Хавар ч болжээ. Яг “Хонхны баяр”-ын өмнөхөн захиа иржээ. “Чухал цаг мөч ирлээ. Улсын шалгалтуудаа та хоёр тун сайн өгнө өө. Болорыг багтаасан нь бүр ч хачин юм болов. Та хоёр хүссэн сургуульдаа орно гэдгийг баттай хэлэх байна. Конкурсын өдрүүдэд хэдүүлээ цугтаа байна аа. Гэхдээ шалгалтдаа сайн бэлдээрэй. Би та хоёрыг ямагт дэмжинэ ээ. Айлтгүй шүү. Баярт мөч тун ойрхон ирлээ. Хүний амьдралд ийм үе олон ирдэггүй юм ш дээ. Хэдүүлээ хамт байна гэдгийг дахин хэлье. Аливаа зүйлд санаа зовох хэрэггүй” гэхчлэн дурайлгаж өгчээ. Ингээд хонхны гэх баяр ч сайхан болж, ангиараа зугаалж наргиад өнгөрцгөөсөн байна. Төдөлгүй улсын шалгалтууд эхэлжээ. Мөн үеэс бүр хачин хачин юм тохиож эхэлжээ. Нараа, Болор хоёрт нөгөө цэрэг бүр ч ихээр туслах болсон байна. Шөнийн зүүдэнд ирээд салахаа ч байжээ. Ирэх болгондоо маргааш шалгалтад ирэх асуулт, бодлогыг нь хэлдэг байж. Яг л тэр ирдэг учраас тэр хоёр бүр гайхан алмайрч орхижээ. Энэ үеэс тэр хоёрыг айдас нөмрөөд иржээ. Захиа л бичиж баймаар юм. Зүүдэнд ирээд байдаг нь сонин байна. Яагаад өөрөө харагддаггүй юм бол? Нэг тийм цахирдсан хачин дуугаар хэлэх юм гэж ирээд л ярилцах болжээ. Болор ч бүр их айсан байв. “Би чиний захидлыг уншилцаж байгаад дэмий юмтай холбогдчихлоо. Зүгээр мөрөөрөө явсан бол зүгээр байсан юм. Шал дэмий юм боллоо. Ер нь би болимоор байна” гэж ирээд ярьжээ. Арга ч үгүй байв. Ид шидийн гэмээр юм болж байлаа. Маргаашийн гурван бодлого энэ гэхэд л тэр нь ирж байлаа. Яаж ч бодсон энгийн нэг явдал биш болох нь тодроод иржээ. Ингээд Улсын шалгалтаа мань хоёр амжилттай өгөөд бүр онцсайн төгсөцгөөжээ. Өнөө зүүдэнд ирдэг дуу хоолой бага боловч тус болсон нь мэдээж. Ингээд хоёулаа хүссэн хуваариа авчээ. Нараа анагаах, Болор Их сургуулийн Эдийн засгийн ангийн хуваарь авчээ. Конкурсэд ч бэлдэж эхлэв. Сургуулийнх нь хаягаар мөн л захиа иржээ. Ангийнх нь нэгэн хүү авчирсан байна. Нараа баярласнаа илэрхийлээд сэжиг ажиггүйхэн авчээ.
Мөн л Болортойгоо уншжээ. Энэ удаа бүр хоёуланд нь хандан бичжээ. “Та хоёрт хүссэн хуваариа авсанд талархал илэрхийлье. Та хоёр элсэлтийн шалгалтаа амжилттай өгнө өө. Андгайлъя. Айлтгүй шүү. Би та хоёртой ямагт хамт байна аа. Шалгалтын хувьд энгийн байх болно. Та хоёр жаал айгаад байх шиг байна. Надад өөр арга үгүй болохоор яаж ч болохгүй байна л даа. Та хоёр зүгээр л шалгалтаа өгөөд бай. Нараа, чамдаа хайртай шүү. Найзыгаа хүндэлж яваарай. Тэр чамд маш их хэрэгтэй. Тэгээд ч та хоёр одоо салж хагацахааргүй болсон. Шалгалтын үеэр ямагт хамтдаа байцгаая” гээд гарын үсэг зуржээ. Хүссэн хуваариа авцгаасан тэгээд тэнцэхээ ч урьдчилан мэдэцгээсэн учраас зарим талаар айлтгүй ч зарим үед айхаас аргагүй байлаа. Чухам хэн гээчийн ид шидтэн хаанаас гараад ирэв. Эцсийн үр дүн нь юу вэ гэдэг асуудал айдас хургааж байсныг хэлэх юун. Болор тэр хоёр хамт байхдаа зүгээр ч гэр гэртээ очоод баахан гөлрөө улс болжээ. Шалгалт дөхсөн, шөнө зүүдэнд сонин дуу хоолой сонсоно гэхээс нэг л жихүүдэс хүрч байв. Тэр хоногууд ч ирлээ. Нараа химийн, Болор математикийн шалгалт өгөх байжээ. Тэр шөнө тэр хоёр хоёулаа зүүдэлж хонолгүй яах билээ. Шалгалтын материалуудыг нь хэлээд өгчихсөн болохоор дор бүрнээ босоод хараад авцгаажээ. Тэгэхэд одоогийнх шиг гар утас мутас байсан биш. Хотын төвийн цөөн айл бараг албан шаалтаар ажлын газраас нь тавьж өгдөг албаны утастай байсан бөлгөө. Хоёул тус бүрийнхээ шалгалтыг өгчихөөд уулзахын түүс болон тохирсон, болзсон газар руугаа гүйлдэцгээжээ. Яг таг болзсон газартаа учирцгаасан байна. Хоёулаа л болсон явдлыг бүр яв цав ярилцаад элсэлтийн шалгалт дуустал Болорынхоос явж байхаар шийджээ. Тэгэх ч үндэс байв. Яагаад гэхээр нэгд, шалгалтын урьд шөнө дахиад зүүдлэх нь гарцаагүй. Хоёрт, шөнө босоод хичээлээ харахын тулд ганцаар суух нь аймшигтай болохоор тэр нь ч дээр байсан байж мэдэх л дээ. Ингээд тэд тохирсон ёсоор болжээ. Нараагийн аав, ээж ч зөвшөөрсөн байна.
Болорын аав, ээж сэхээтэн улс тул хүлээж авахгүйгээр барахгүй харин ч аашилж мэдэхээр байв. Ингээд Нараагийн аав, ээжид хэлжээ. Тэр хоёр ч айх, гайхах зэрэгцэн эрт хэлэхгүй яав гээд сүйд болсон байна. Нараагийн аав цагдаад хэлье гэжээ. Харин ээж нь ламд үзүүлэхийг чухалчилжээ. Ингээд хоёуланг нь хэрэгжүүлэх болжээ. Цагдаад хэлтэл “Мэндэлсэн биш гай болов” гэдэг шиг юм бололгүй яахав. Нараа, Болор хоёроос мэдүүлэг авахын зэрэгцээ цуу тараасан, байж боломгүй юм ярьсан гээд харин ч буруутгах маягтай болоод иржээ. Болорын аав, ээжийг ч дуудсан байна. Тэр хоёрын ангийнхан, сургуулийн жижүүрүүдийг дуудаад “Адгийн зарга 10 хоногтой”-н үлгэр болжээ. Болорын аав, ээжид ч “ял” иржээ. “Сэхээтэн улс байтлаа хүүхдээ буруу хүмүүжүүллээ” гэж ирээд л авч өгчээ. Захидлын эзнийг өчнөөн хайгаад, ангийнх нь хөвгүүдийг бараг гөрдөх шахуу шалгаад тусыг эс олжээ. Харин нэг мэргэн хүн тусалсан байна. “Таван зуун айл”-ын гэх тэр хүн “Хоосон захидал байна. Эзэн тодрохгүй. Нэг их айх зүйлгүй байж. Одоо нэгэнт оройтсон байна. Хэл ам бүү гарга. Хэнд ч битгий хэл. Би аргалъя” гэжээ. Тэгээд “Хоёр охин хэсэг өвдөх байх шүү. Тэгээд зүгээр болно оо” гэж нэмж хэлжээ. Үнэхээр хоёр охин нойр, хоолноос гарч сэтгэцийн түр эмгэг тусаад тэр цагийн “Шар хад”-ны эмнэлэгт хамтдаа бүтэн гурван сар хэвтээд гарцгаажээ.
Мэдээж дахин элдвийн захиа занаа огт ирээгүй гэнэ билээ. Тэгээд тус тусын сургуульд суран энгийн хүний амьдралаар амьдарцгаасан бөлгөө. Хэрэв арга чаргыг нь хайлгаагүй бол чухам юу болж төгсөх нь сонин санагддаг билээ. Шалгалт, шүүлгийн үед сайнаар нөлөөлөөд байх нь мэдээж ч сэтгэлийн дарамт их байх байсан биз. Аягүй бол галзуурч ч мэдэх байх. Тэгэхээр яаж ч бодсон аав, ээждээ хэлж, аргалуулсан нь болсон мэт бодогддог юм. Яг тэр үед Өмнөговийн Бүдээ эмчийн гэх хэрэг сонинд гарч ид бужигнуулж байж билээ. Тэр үеийн зарим хүн андахгүй санаж байгаа гэдэгт найднам. Тэр их сонин юм болсон ажгуу. Хонио хариулж яваад унтаж орхиж л дээ. Сэрээд хартал хонин сүрэг нь байдаггүй гэнэ. Аав, ээжээсээ айгаад баахан уйлаад нулимсаа арчтал хонин сүрэг нь нэгэн гүвээний цаана хярчихсан харагджээ. Гарынх нь алганд харагдсан байгаа юм. Одоо бол гайхаад байх юм биш л дээ. Шинжлэх ухааны үүднээс үзсэн ч хүн нүдээр биш, тархин дахь харааны төвгөрийн хүчинд аливааг үздэг гэдэг. Нүд зөвхөн дамжуулаг болой. Гарын алга, биеийн арьсаараа юм хардаг хүн бишгүйдээ тэмдэглэгдсэн байдаг шүү дээ. Монголчууд маш сайхан хэлсэн байдаг даа. “Ухаан хүрэхгүй бол нүд харахгүй” гэж. Нүд бол дамжуулах эрхтэн гэдгийг л хэлээд байхгүй юу. Тиймэрхүү зүйл нэлээд олон тохиож бас яригдсан үе бол яах аргагүй далаад оны дунд болон сүүлч үе байсан юм. Тэр цагт Тавдугаар арван жил болон Хоёр, Гуравдугаар сургууль төгсөгчид, суралцаж байсан хүмүүс энэ тухай сайн санах учиртай. Эх сурвалж www.wikimon.mn
